W bogatych zbiorach Biblioteki Kórnickiej znajduje się, obok wielu innych zakupionych księgozbiorów, bibliofilska spuścizna pułkownika Stefana Kosseckiego. I nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, wszak niezliczona ilość podobnych zbiorów zasilała magnackie biblioteki, gdyby nie to, iż jej twórca był nie tylko wybitnym żołnierzem i gorącym orędownikiem polskości, lecz także wytrawnym znawcą bibliofilskich rzadkości i miłośnikiem staropolskich zabytków drukarstwa.
Twórcą owego księgozbioru był pułkownik wojsk polskich, Stefan Karol Kossecki, właściciel majątku Sieroszewice . Nieznana jest dokładna data urodzin pułkownika – prawdopodobnie w 1771 lub 1774 . Przyszedł na świat w znanej w okolicy rodzinie Kosseckich, herbu Rawicz. Jego ojcem był Teodor Wespazjan, żonaty od 1762 roku z Joanną Aleksandrą Mielęcką , wyznania kalwińskiego. W 1765 roku zakupił majątek Sieroszewice w powiecie odolanowskim, wraz z przyległymi dobrami. Zmarł przed rokiem 1797. Od tego bowiem czasu współwłaścicielami dóbr zostali: Jan, Stefan, Konstanty, Kornelia i Marianna Kosseccy, a także Aleksandra Nieszkowska z Kosseckich . Po dokonaniu ostatecznych działów spadkowych, spadkobiercą majątku został w 1823 roku Stefan Kossecki . Od 1795 roku był żonaty z Elżbietą z Gorzeńskich. O jego szkolnych latach niestety nie posiadamy żadnych wiadomości, prawdopodobnie nauki pobierał we Wrocławiu . W 1807 roku widzimy go w randze kapitana, pełniącego funkcję adiutanta generała brygady Fiszera. Następnie był podinspektorem popisów wojskowych w czasach Księstwa Warszawskiego oraz brał udział w walkach powstania listopadowego. Był człowiekiem darzonym wielkim autorytetem i szacunkiem. Oto jak wypowiadali się o nim współcześni: „…podinspektor wojsk polskich za Księstwa Warszawskiego, ozdobiony krzyżem złotym, mąż wielkiej prawości charakteru, gorący miłośnik literatury złotego wieku, gorliwy zbieracz rzadkich dzieł polskich i łacińskich, których znaczną liczbę nagromadził. W gospodarstwie trzymał się starych, doświadczeniem sprawdzonych zasad ekonomii. Cechowała go pewna oryginalność we wszystkim co mówił i czynił, daleka jednak od pieszczoty, był uprzejmy, przyjacielski i hojny. Otaczał go powszechny szacunek” . Oprócz zamiłowań bibliofilskich, żywo pasjonował się także archeologią i kartografią.
Pułkownik Kossecki zmarł w 1857 roku, zostawiając swe dobra w rękach córki Anny Biernackiej z Kosseckich (1798-1873), żony Władysława Biernackiego, właściciela Czekanowa . Sieroszewice pozostały w rękach Anny Biernackiej do jej śmierci w 1873 roku, później, do 1877 roku pozostawały pod rządami jej syna, Michała Biernackiego.
Ów członek familii Biernackich, pieczętującej się herbem Poraj, był właścicielem majątku Bagatela, a po śmierci swego ojca Władysława, także Czekanowa. Urodził się w 19 sierpnia 1819 roku w Czekanowie, w rodowym dworze, dziś już nie istniejącym. Mimo iż swe wykształcenie zdobywał w pruskim gimnazjum w Oleśnicy na Śląsku, wyrósł na gorącego polskiego patriotę. Aktywnie uczestniczył w walkach w 1848 roku należąc do oddziału pułkownika Kuszli, brał udział w potyczkach z pruską żandarmerią pod Odolanowem i Raszkowem. Za popieranie powstania styczniowego w 1863 roku był więziony w poznańskiej twierdzy, a za jego uwolnienie wyznaczono wygórowaną jak na owe czasy kaucję w wysokości 2000 talarów. Tak o nim pisano: „Gorący patriota, sercem wylany dla wszystkich bez różnicy stanu i narodowości, wzorowy mąż, kochający ojciec i dobry aż do zbytku pan dla swych poddanych, przytem pełen dowcipu i niezwykłej uprzejmości w towarzystwie, tak był przez wszystkich, co go znali, kochanym, iż gdy w r. 1863 za popieranie powstania w Królestwie został wywiezionym do twierdzy poznańskiej, gdzie 2000 tal. (talarów – G. Sz.) kaucji żądano za jego uwolnienie, jednocześnie aż trzech przyjaciół, jeden nie wiedząc o drugim, kwotę tę zań ofiarowali” . Dalej czytamy, iż nigdy nie szczędził pieniędzy na cele publiczne i na wspomaganie finansowe innych ziemian, czego skutkiem było nadwyrężenie własnych funduszy. Obawiał się o przyszłość finansową własnych dzieci (pierwsze małżeństwo ze stryjeczną siostrą Teklą Biernacką było bezdzietne, z następnego z Gabrielą z Wilczyńskich pochodziło dziesięciorga dzieci – 5 synów: Ezechiel, Zdzisław, Ananiasz, Erazm i Julian) oraz 5 córek – Maria, Zenona, Walentyna, Bonitacja i Pelagia), nie chciał natomiast zabiegać o pożyczkę od rządu pruskiego. Zmarł 11 kwietnia 1876 roku, w swym pałacyku Bagatela pod Ostrowem, powszechnie żałowany przez współczesnych. Przyczyną śmierci był karbunkuł.
Po śmierci pułkownika Kosseckiego, początkowo córka Anna Biernacka, a później jej jedyny syn Michał (a nie jak podaje A. Mężyński - zięć ) odziedziczył bibliotekę. Biernacki sam nie przejawiając zamiłowania ku książkom, nie wzbogacił jej żadnymi nowymi nabytkami (nie zawierała bowiem książek wydanych po 1857 roku) a jesienią 1860 roku zaoferował jej nabycie hrabiemu Tytusowi Działyńskiemu, właścicielowi Kórnika i powstałej tam Biblioteki Kórnickiej. Cały księgozbiór wraz z ich katalogiem przesłał hrabiemu do Poznania. Kórnicki bibliofil nie zdecydował się jednak na kupno, a po jego śmierci (12 kwietna 1861 roku) plenipotent Działyńskich, Józef Szlagowski, zwraca się z prośbą do Biernackiego, aby ten odebrał księgozbiór. Prośbę swą tłumaczy „podług zasięgniętych wiadomości, stosownie do niegdyś przez […] Tytusa Działyńskiego udzielonego pozwolenia przez trzy miesiące w domu tegoż pozostawać” . Prawdopodobnie Działyński wyraził zgodę na złożenie biblioteki w swym domu do czasu, aż Biernacki nie znajdzie na nią nabywcy . Pomimo ponagleń kórnickiego plenipotenta, czekanowski dziedzic nie odebrał zbioru . Następne ślady korespondencji z 1867 roku po części wyjaśniają zaistniałą sytuację. Następca Tytusa, Jan Działyński, miał oświadczyć Biernackiemu (w r. 1862? 1863?), iż pragnie nabyć bibliotekę za kwotę 6000 talarów, jednakże późniejsze „wypadki nieszczęsne” (najprawdopodobniej chodzi o powstanie styczniowe, w którym zarówno kórnicki hrabia jak i czekanowski dziedzic brali aktywny udział), przeszkodziły w realizacji tego zamierzenia . W 1867 roku Biernacki ponowił swą ofertę , jednakże Jan Działyński przebywający na przymusowej emigracji w Paryżu i będąc pozbawionym części swych dochodów, nie od razu zdecydował się na kupno. Z czasem jednak plenipotent otrzymał upoważnienie do zakupienia księgozbioru za sumę 3000 talarów. Biernacki ubolewał nad zbyt niską ceną, jednakże propozycję przyjął i w ten sposób Biblioteka Kórnicka weszła w posiadanie cennej biblioteki po pułkowniku Kosseckim.
Księgozbiór pułkownika Kosseckiego powstał prawdopodobnie w Sieroszewicach pod koniec XVIII wieku. Jego pierwotny trzon stanowią książki zbierane przez wielu członków rodziny, o czym świadczą znaki proweniencyjne. Wśród nich znajdujemy symbole i inicjały poszczególnych Kosseckich: Aleksandra , Konstantego , Teodora oraz Stefana . Ten ostatni był jednocześnie osobą, która realizując swe bibliofilskie zamiłowania do słowa pisanego, zebrał i otoczył opieką niemały już wówczas zbiór książek. Był on systematycznie powiększany aż do roku 1857, czyli do śmierci twórcy. Spadkobiercy nie uzupełniali już kolekcji nowymi nabytkami, gdyż brak jest jakichkolwiek książek wydanych po tym roku.
Wielkość zasobów biblioteki można ustalić na podstawie posiadanych katalogów, które zostały opracowane jeszcze przed sprzedażą Janowi Działyńskiemu. Było ich w sumie trzy – dwa z nich zostały przekazane wraz z kolekcją do Biblioteki Kórnickiej, natomiast trzeci znalazł się w Bibliotece Raczyńskich (pod sygn. 1586). Zdaniem autorki opracowania o księgozbiorze Kosseckiego, Danuty Zagartowskiej, właśnie ten ostatni egzemplarz miał być chronologicznie pierwszym, gdyż zawiera pozycje spisane według układu działowego a także na podstawie zawartej w nim numeracji naklejano na grzbietach książek poszczególne pozycje. Ten spis podpisany jest „Katalog książek z biblioteki po śp. Stefanie Kosseckim które wręczone zostały JWHrabiemu Tytusowi Działyńskiemu przez Michała Biernackiego z Czekanowa”, a także znajduje się na nim notatka: „Zakupione przez JW. Hrabiego Jana Działyńskiego zostają dotąd w Kórniku na składzie do ułożenia taksy przez znawców”. Katalog ten został jako rękopis przewieziony w 1953 roku do Biblioteki Raczyńskich z Pałacu Radolińskich w Jarocinie , wraz z innymi archiwaliami, złożonymi po II wojnie światowej z prywatnych bibliotek podworskich.
Pozostałe dwa katalogi (kórnickie) są dziełem wtórnym i znajdują się w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki. Pierwszy z nich (sygn. AB 281) nosi tytuł „Katalog księgozbioru zakupionego przez Bibliotekę Kórnicką od Biernackiego” i zawiera 2496 pozycji podzielonych na pięć działów. Drugi (sygn. AB 282) posiada nieco odmienny układ od poprzedniego, gdyż wewnątrz poszczególnych pięciu działów został jeszcze podzielony na polonica i aliema. Ogółem na 57 kartach spisano 2450 pozycji.
Księgozbiór Kosseckiego został włączony do tzw. starego zasobu Biblioteki Kórnickiej, dokonany przez wpis do inwentarzy bez zachowania odrębności kolekcji.
Wielkość biblioteki można ustalić na podstawie posiadanych katalogów, choć liczby podane w każdym z nich są rozbieżne. Ostatnie ustalenia wykazują ogólną sumę 2262 pozycje, w tym: 2 rękopisy, 4 inkunabuły, 20 poloników, 1332 starodruki oraz 904 druki (broszury) XIX-wieczne . Księgozbiór pułkownika zawierał ponadto 28 pozycji kartograficznych. Zbiory zostały podzielone na pięć działów: teologię, filozofię, historię i geografię, prawo oraz varia (rozmaitości). W ramach tych działów wprowadzono dodatkowo podział na polonika (w sumie 617 pozycji) i aliena (czyli druki obce) – 1636 pozycji. Bibliotekę cechuje staranny dobór rzeczowy, w jej skład wchodzą książki reprezentujące główne dziedziny wiedzy filologicznej. Zawierała ona bibliograficzne rzadkości, szczególnie cenne pozycje zebrane zostały w dziale historycznym i geograficznym a także filologii. Tutaj na uwagę zasługuje przede wszystkim bogata kolekcja starodrucznych wydań klasyków oraz cenny zbiór XVII-wiecznych pisarzy polskich, jak Twardowskiego i Opalińskiego. Twórca zbioru pilnie śledził działalność naukową polskich uczonych swoich czasów, wzbogacał swą bibliotekę w dzieła Lindego, Kopczyńskiego, Maciejowskiego, Lelewela oraz Bandtkiego. Bogato prezentuje się również dział dzieł teologicznych, gdyż składa się z wielu XVII- i XVIII-wiecznych starodruków , a także pozycji dotyczących historii Kościoła, wyznań religijnych i reformacji. Pokaźny zbiór wydawnictw źródłowych stwarzał godny uznania warsztat pracy historyka i historyka literatury , głównie w obrębie języka polskiego oraz w niemieckim, łacińskim, a w mniejszym stopniu także francuskim i angielskim. Księgozbiór zawierał ponadto duże kompendia historyczne, kodeksy dyplomatyczne, statuty, teksty konstytucji, opracowania genealogiczne, słowniki, historyczne i literackie leksykony .
Wszystkie książki z biblioteki Kosseckiego zostały oznakowane numerami. Zapisano je na małych naklejkach 1-1,5cm x 2cm z szarego papieru, zgodnie z numerami katalogowymi, zapisanymi czarnym atramentem; naklejki umieszczono na grzbietach książek. W przypadku broszur numer był wypisany na wąskim długim pasku papieru wklejonym przy karcie tytułowej. Niestety, w chwili obecnej nie zachowało się wiele z tych numerów, z powodu odklejenia, udarcia bądź nowej oprawy. W wielu przypadkach, zwłaszcza przy drukach XIX-wiecznych, był to jedyny znak proweniencyjny, natomiast na starszych książkach, oprócz numerów, znajdują się także inne znaki własności.
Księgozbiór po Stefanie Kosseckim został zakupiony przez Jana Działyńskiego w całości, jednak obecnie w zbiorach Biblioteki Kórnickiej znajduje się około 2/3 zbioru . Prawdopodobnie większa część książek jako drugie egzemplarze została przekazana w połowie lat 20-tych XX wieku do zbioru dubletów Biblioteki Kórnickiej. Część dubletów, zwłaszcza starych druków przekazano w latach 1927-1928 do Biblioteki Jagiellońskiej, do Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego w roku 1931 a w roku 1938 do Biblioteki Narodowej. Również prywatni kolekcjonerzy otrzymywali dublety pochodzące ze zbioru sieroszowickiego pułkownika. Byli nimi m.in. dyr. Czołowski ze Lwowa (w 1933 roku) a także M. Swinarski z Poznania (w latach 1949 i 1953) . W latach 70-tych XX wieku przekazano także część kórnickich dubletów, głównie z XVII wieku, dla tworzącej się Biblioteki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach, a druki z XIX wieku zasiliły Bibliotekę Wyższej Szkoły Pedagogicznej z Zielonej Górze. Być może właśnie tam należałoby szukać pojedynczych egzemplarzy pochodzących z biblioteki pułkownika Kosseckiego.
Poza zbiorami książkowymi kolekcja Kosseckiego zawierała również zbiór kartografii. Świadczy o tym zapis z katalogu znajdującym się w Bibliotece Raczyńskich (pod sygn 1586). Na ostatnich dwóch kartach tego katalogu znajduje się spis 28 pozycji kartograficznych oraz uwaga: „Podobnych map tak z nowszych jako i dawniejszych czasów, również planów zdjętych z różnych miast i okolic mnóstwo tu znaleźć można. Nadto znajduje się po śp. pułkowniku Kosseckim kilka własnoręcznie ułożonych kart jeograficznych podług historii Tacyta , J. Cezara, Stracona i Ptolemeusza”. Pewną część tych pozycji powtórzono w pozostałych katalogach, lecz w zbiorach kartograficznych Biblioteki Kórnickiej nie zidentyfikowano egzemplarzy pułkownika.
Księgozbiór pułkownika Kosseckiego znalazł swe doczesne miejsce w murach kórnickiego zamku, stając się częścią tamtejszej „Bibliotheca Patria”. Można przypuszczać, iż jego twórca byłby zadowolony wiedząc, iż do dnia dzisiejszego służy czytelnikom, poszukiwaczom wiedzy i znawcom bibliofilskich rzadkości.
Gabriela Sznajder